Öncelikle ebeveynler olarak çocuklarımızla üzücü konularda konuşursak daha çok üzüleceğini düşünüyoruz. Ancak çocukların o an en çok biz yetişkinler gibi konuşmaya ihtiyaçları vardır. Kayıbı kabullenmek , anlamak ve birlikte destekle iyileştirebilmek için.Öncelikle yapacağımız ilk şey çocuğumuz onu hakkında ne biliyor?

• O ana dek ölüm hakkında duyduğu, gördüğü, bildiği ne varsa sorulur.
• Yanlış/tutarsız açıklamalar duyduysa düzeltilir.

Peki Konuşmak Neden Önemli?

• Kaybı daha gerçek kılar.
• Somutlaştırılmasını sağlar.
• Ölen kişiye veda fırsatı verir
• Kaybı kabullenmeyi kolaylaştırdığı için bireylerin kaldıkları yerden devam edebilmelerini sağlar.
• Konuşulmadığında/ kaçınıldığında ailenin bir parçası olmadıkları & ailenin kriz durumlarına dahil edilmediklerini iletiyor olabiliriz.
• Ölümle ilgili çok vahim senaryolar yazabilirler.
• Yaşam olaylarından öğrenebilecekleri şeyler ve büyümelerinin engellenmesi.

Ölüm Hakkında Konuşmak :

• Çocuğun mizacını, duygu durumunu, kaynakları mutlaka göz önünde bulundurmak gerekiyor.
• Açıklamaya öykü/hikaye kitaplarından yardım alarak da başlanılabilir.
• “ Her şeyin bir başlangıcı ve bitişi vardır. Her gün birileri doğar, her gün birileri ölür. Birisi öldüğünde bedeni artık çalışmaz. Artık nefes almaz, kalbi atmaz. Artık düşünmez ve hissetmez. Yemek yemez ve uyumaz. Genelde filmlerde ve kitaplarda kötüler ölür, ama gerçek hayatta iyiler de ölür. İnsanlar çeşitli sebeplerden ölürler. Kimileri çok yaşlandıkları için, kimileri çok hastalandıkları için, kimileri beklenmeyen durumlardan dolayı ölebilirler.” Değişime atıfta bulunmak önemlidir.
• “Tüm canlılar yaşar, büyür, değişir, ölür. Gece gündüz olur, tırtıllar kelebek olur, hava güneşli olur, bazen kar yağar. Değişim kaçınılmazdır.” ifadesiyle çocuğa somut ve anlaşılabilir örnekler verilebilir.
• ‘Ölüm’ kelimesini kullanmak önemlidir. ‘Vefat etti’, ‘hayatını kaybetti’, ‘gitti’ gibi kavramlar çocuğun kafasını karıştırmaktan başka bir işe yaramaz. Dolayısıyla ‘öldü’ demek önemlidir.
• Ölümün geri dönülmez bir süreç olduğu ve herkesin bunu yaşadığı belirtilmelidir. Biri öldüyse, bunu açıklayacak kişi, çocuğun duygusal olarak en yakın olduğu kişi olmalıdır. Bu genelde ebeveynler olur. Bir uzman veya öğretmen bu konuyu açıklamamalıdır. Çocuğun sorularına mutlaka cevap verilmelidir, ama çocuğun sorduğu sorudan fazlasını anlatmaya gerek yoktur. Az ve öz bilgi yeterlidir.
• Çocuk ölümden sonraki hayatla ilgili sorular soruyorsa, bununla ilgili çeşitli inanışlar olduğu belirtilerek, bu konuyu kendi inanç sisteminize göre aktarabilirsiniz. Burada önemli olan nokta çocuğu korkutacak ve kaygılandıracak bilgilerden kaçınmaktır.
• Çocuğa süreçle ilgili asla yalan söylenmemelidir. Nihayetinde gerçeği öğrendiğinde güven bağı sarsılacaktır. Dolayısıyla daima dürüst olmak önemlidir.
• Bedenin toprağın altına gömülmesi fikri özellikle 7 yaş öncesi çocuklar için algılaması güç bir süreç olabilir. Mezarlıkla ilgili sorularına mezar taşlarından bahsederek açıklayabilirsiniz. Mezar taşlarının, ölen kişilerin isimlerinin yazılı olduğu bir taş olduğunu anlatabilirsiniz.
• Birinin vefat ettiği haberini çocuğa vermek için mümkünse çocuğun güzel anılarının olmadığı ve ilerde de çok sık gitmeyeceği bir yerde açıklamak önemlidir. Açıklanacak mekanın sakin ve sessiz bir yer olması önemlidir.
• Çocuklara vefat eden kişinin gökyüzüne gittiği kendisini oradan izleyeceği açıklamasından kaçınılmalıdır. Bu çocuğu korkutan ve endişelendiren bir ifadedir.
• Çocuğun çevresindeki kişilerin kendi duygularınızı göstermekten kaçınmaması önemlidir. Ağlama, ölen kişiyi özlediğini söylemek bir zayıflık değildir. Aksine bu tutumlar çocuğun kendi duygularını paylaşmasının normal olduğuna model olacaktır.
• Her zaman olduğu gibi bu süreçte de tensel temas önemlidir. Yas sürecinde sarılmaya, öpmeye, dokunmaya, her zamankinden daha çok ihtiyaç duyulmaktadır.
• Resim çizmek, mektup yazmak, vefat eden kişinin resimlerine bakmak, görüntülerini seyretmek, ölen kişi hakkında konuşmak ve anı anlatmak, yetişkinlere olduğu kadar çocuğa da iyi gelecektir. Ölen kişiyi anacak etkinlikler, o kişi adına bitki dikmek, anı defteri oluşturmak, sergi açmak yas sürecini sağlıklı geçirmeye olanak sağlar.
• Ölen kişiyi özlemenin normal olduğu, sizin de özlediğinizi anlatmak etkilidir.
• Mümkün olduğunca ‘Onsuz nasıl yaşarım’, ‘Artık hayatın hiçbir anlamı yok’, ‘Allah iyi insanları yanına alır’ gibi radikal ve sarsıcı cümleleri çocuğun yanında söylemekten kaçınılmalıdır.
• Bu süreçte çocuğunuzla birlikte vakit geçirmek etkilidir.
• Eğer çocuk sizin bilmediğiniz sorular soruyorsa ‘Bu konuyu bilmiyorum ama araştıracağım’ diyebilirsiniz.
• Özellikle küçük yaşlarda, çocuklar etraflarında olan her şeyin kendileri yüzünden ve kendileri için olduğunu düşünürler. Çocuklar kimi zaman ölümün de kendisi yüzünden olduğunu hissedebilir. Bunun çocuğun kabahati olmadığını anlatmak çocuğun suçluluk hissinin yatışmasına imkan sağlar. Üzülme! Yeni köpek alırız.
• Kötü hissetmenin doğal olmadığını öğrenirler. Duygularının anlaşılmadığını hissederler. Kötü hissetmek normaldir her duygunun belirli bir süresi olduğunu gün geçtikçe bu kötü hissin azalarak geçeceği anlatılmalıdır. Ve bu duyguyu yaşamanın normal olduğu birbirimize destek ile iyileşeceğiz şeklinde belirtmek önemlidir.

Bedeni Görmek

• Ölen hayvanın bedenini çocuğun görmesine izin verilebilir ama burada çocuğun isteği, mizacı önemli
• Yaralıysa o bölge örtülebilir. Çocuklar kendilerini etkileyen konularda, aynı soruları tekrar tekrar sorabilirler. Sabırlı şekilde yanıt vermek çocuğun süreci daha rahat algılamasına ve işlemlemesine yardımcı olacaktır.
• Olanlarla ilgili anladıklarını benimle paylaşır mısın? –Böylece yanlış anlaşılmalar düzeltilir
• Yaş büyüdükçe aynı sorular gelebilir, daha derin ve detay yanıtlar istenmektedir.
• Çocukların ölümle ilgili sorularının temelinde kendisine ne olacağı endişesi yatar. Bu sebepten ‘ Biz sağlıklıyız, güvendeyiz. Birlikte geçireceğimiz çok uzun yıllar var ve beraber yapacağımız çok şey var. Yazın Antalya tatilimiz, senin mezuniyetlerin var’ gibi uzun vadeli planları anlatarak çocuğunuzu güvende hissettirebilirsiniz.
• Çocuğun bu süreçte kendisini ve duygularını ifade etmesine imkan sağlamak önemlidir. Öfkeli, kızgın, şaşkın olabilir. Bu duyguları resim çizerek, kil, kum ve hamurla oynayarak, agresif oyuncaklar seçerek, oyunda sıkça ölüm temasını işleyerek ifade edebilir. Çocuğu eleştirmemek, rencide etmemek önemlidir. Mümkünse bu tarz durumlarda onun duygularını anladığınızı belirtmek etkili olacaktır. ‘Şuan köpeğin öldüğü için üzgünsün ve biraz öfkelisin’ gibi.
• Her şeye rağmen ölümün, kabulu zor bir durum olduğunu ve çocuğun da bir yas sürecinden geçeceğini yadsımamak ve sabretmek önemlidir.
• Oyunlar hem kaçış,hem de başa çıkma için alan sağlar.
• Geçeceği, geride kalacağı, normal hayatlarına döneceklerinin gerçekçi bilgisinin verilmesi
• Mümkün olduğunca rutinlere yani günlük düzenine devam etmek önemlidir. Rutinin devamı, çocuğa güven verir.
• Konuyla ilgili sınıf ve rehber öğretmeni bilgilendirmek ve çocuğun okuldaki süreçte de düzenli takibinin yapılması konusunda okulla işbirliği sağlanması önemlidir.
• Çocuğun kaygısı ve korkusu, onun günlük hayatını ve işlevselliğini etkiliyorsa, alt ıslatma, altına kaçırma, parmak emme, hırçınlık, gece korkuları, uyku ve iştah problemlerinden herhangi biri ve birçoğu gözlemleniyorsa uzman desteği almak gerekir. Çocuğun, bu süreçte ailenin yanından uzaklaştırılması uygun değildir. Zira çocuk hem kendi acısını hem de ailesinin acısını paylaşarak iyileşecektir.

Yasın Nüksetmesi

• Yas belli aralıklarla nüksedebilir.
• Yıldönümler, doğumgünleri, ölüm yıl dönümleri, anneler günü, babalar günü gibi kaybı hatırlatan zamanlar
• Havanın ısısı
• Mekanlar

Yas Sürecindeki Çocuğun İhtiyaçları

1. Yeterli bilgilendirme yapılması
2. Korku ve kaygıların ele alınması
3. Bu ölümden kendilerinin suçlu olmadığının güvencesinin verilmesi
4. Dikkatle dinlenmek
5. Duygularının onaylanması
6. Yoğun duygularla baş ederken yardım
7. Dahil edilmek
8. Rutinin devam ettirilmesi
9. Model alınan davranışlar
10. Ölen hayvanın anılması için fırsatlar yaratılması

Hatıra Sandığı

• Hatıra sandığı vefat eden sevdiğimizin fotoğrafları ve yadigar eşyalarıyla dolu bir kutudur.
  Malzemeler:
• Küçük bir kutu
• Kutuyu kaplamak içi kağıt , boyalar ve yapıştırıcı
• Kutuya koymak için fotoğraflar ve eşyalar
  Yönergeler:
• Kutuyu istediğiniz gibi kaplayın yada boyayın
• Yapıştırıcı yada boya kuruyunca eşyaları kutuya yapıştırın ve istediğiniz gibi yerleştirin
• Sandık tamamlanınca duvara asın yada özel bir yere koyun.

Küçük Hatıra Bahçesi

• Küçük hatıra bahçesinde, vefat eden sevdiğinizin gömüldüğü yerde küçük bir bahçe oluşturacak şekilde çiçekler ve bitkiler dikilir, daha sonra aynı bitkiler kendi evinize yada yakın bir yere dikilir ve iki bahçe birbiriyle eş olur. Sizin bahçesiniz yeşerip, çiçek açtığı zaman çocuk diğer bahçenin de aynı şekilde çiçek açtığını bilir ve bu çocuk için iyi bir bağlantıdır. Bu çocuğun kaybettiği sevdiğini hatırlaması için hoş ve huzurlu bir yol.
  Yönergeler:
• Seçtiğiniz bitkileri bir araya getirin (her bitkiden iki tane olmalı)
• Bitkilerinizi isterseniz saksılara isterseniz de toprağa dikebilirsiniz

Hatırlatma Halkaları

Yönergeler:

• Öncelikle çocuğun kendisi için işe yarayan baş etme becerilerini belirleyin.
• Çocuğa istediği renkte kartlar seçtirin (her bir baş etme becerisi için bir kart olacak şekilde)
• Her karta bşr baş etme becerisini yazın
• Çocuk bu kartları istediği gibi süslesin
• Her kartın sol köşesini delgeçle delin
• Kartları anahtarlığa, tele yada ipe geçirin ve bağlayın